Kiểm thử phần mềm là bước bảo vệ quan trọng giúp sản phẩm vận hành ổn định và không chứa lỗi nghiêm trọng trước khi đến tay người dùng. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn từng bước thực hành trong quy trình kiểm thử phần mềm một cách dễ hiểu, kèm mẫu tải về và ví dụ thực tế để bạn dễ dàng áp dụng ngay. Hãy cùng SlimCRM tìm hiểu nhé!
Quy trình kiểm thử phần mềm là gì?
Quy trình kiểm thử phần mềm (Software Testing Life Cycle – STLC) là chuỗi các bước có hệ thống nhằm đảm bảo chất lượng phần mềm trước khi đưa vào sử dụng.
Quy trình kiểm thử phần mềm bao gồm các bước sau:
- Phân tích yêu cầu (Requirement Analysis)
- Lập kế hoạch kiểm thử (Test Planning)
- Thiết kế kịch bản kiểm thử (Test Case Development)
- Thiết lập môi trường kiểm thử (Test Environment Setup)
- Thực hiện kiểm thử (Test Execution)
- Đóng chu trình kiểm thử (Test Cycle Closure)
Mục tiêu của quy trình là phát hiện lỗi sớm, kiểm soát rủi ro và đảm bảo phần mềm hoạt động đúng như mong đợi, đáp ứng trải nghiệm người dùng một cách ổn định và tin cậy. Trong các phần sau chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết các bước trong quy trình này.
Chi tiết quy trình kiểm thử phần mềm chuẩn
Dưới đây là phân tích chi tiết 6 bước trong quy trình kiểm thử phần mềm:
Bước 1: Phân tích yêu cầu (Requirement Analysis)
Quá trình kiểm thử bắt đầu từ việc hiểu rõ phần mềm cần kiểm thử là gì. Ở bước này, đội ngũ QA (Quality Assurance) sẽ thu thập và phân tích các tài liệu yêu cầu được cung cấp bởi khách hàng hoặc đội BA (Business Analyst). Đây là cơ sở để xác định xem phần mềm sẽ làm gì, làm như thế nào và cần được kiểm thử ở những khía cạnh nào.
Trong thực tế, không phải lúc nào tài liệu yêu cầu cũng rõ ràng hoặc đầy đủ. Chính vì thế, người kiểm thử cần có kỹ năng đặt câu hỏi sắc sảo để làm rõ các chi tiết mơ hồ. Ví dụ, nếu tài liệu ghi "người dùng có thể đăng nhập", QA cần làm rõ: đăng nhập bằng những thông tin gì? Có hỗ trợ đăng nhập mạng xã hội không? Có giới hạn số lần đăng nhập sai không?...
Yêu cầu phần mềm thường được chia thành hai loại:
- Yêu cầu chức năng (Functional Requirements): Mô tả hành vi cụ thể của hệ thống (đăng nhập, đặt hàng, thanh toán,...).
- Yêu cầu phi chức năng (Non-functional Requirements): Bao gồm hiệu năng, bảo mật, khả năng mở rộng, khả năng tương thích,...
Một kỹ thuật hữu ích ở giai đoạn này là tạo bảng traceability matrix, giúp liên kết từng yêu cầu với các test case sẽ viết sau này, đảm bảo không bỏ sót kiểm thử cho bất kỳ tính năng nào.
Bước 2: Lập kế hoạch kiểm thử (Test Planning)
Sau khi hiểu yêu cầu, bước tiếp theo là xây dựng kế hoạch kiểm thử – một bản thiết kế tổng thể cho quá trình QA. Kế hoạch này cần xác định:
- Phạm vi kiểm thử: Tính năng nào cần kiểm thử? Kiểm thử thủ công hay tự động?
- Chiến lược kiểm thử: Kiểm thử dựa trên yêu cầu hay hành vi người dùng? Sử dụng kỹ thuật nào – như kiểm thử hộp đen, hộp trắng?
- Lịch trình và nhân sự: Ai sẽ viết test case, ai sẽ test? Thời gian cho mỗi giai đoạn?
- Rủi ro và cách giảm thiểu: Ví dụ, thiếu tài liệu rõ ràng có thể dẫn đến hiểu sai yêu cầu.
Một kế hoạch kiểm thử tốt sẽ giúp nhóm kiểm thử làm việc hiệu quả hơn và dễ dàng theo dõi tiến độ trong suốt chu trình. Trong các dự án lớn, kế hoạch kiểm thử thường được phê duyệt như một phần chính thức của tài liệu dự án.
Bước 3: Thiết kế kịch bản kiểm thử (Test Case Development)
Đây là giai đoạn trọng yếu trong quy trình kiểm thử phần mềm vì nó xác định cụ thể các hành động mà người kiểm thử cần thực hiện để kiểm tra một tính năng. Một test case tốt không chỉ đảm bảo tính đúng đắn mà còn giúp dễ dàng tái kiểm thử và phát hiện lỗi lặp lại.
Mỗi test case thường bao gồm: ID, mô tả, bước thực hiện, dữ liệu đầu vào, kết quả mong đợi, kết quả thực tế, trạng thái (pass/fail), và người thực hiện. Ví dụ, test case kiểm thử chức năng đăng nhập sẽ gồm các bước như nhập đúng username/password, nhấn nút đăng nhập và kiểm tra xem người dùng có được chuyển đến dashboard không.
Ngoài test case cơ bản, QA nên bổ sung thêm:
- Test data: Dữ liệu đa dạng để kiểm thử các trường hợp biên, dữ liệu đặc biệt...
- Checklist kiểm thử: Đảm bảo không bỏ sót yếu tố quan trọng nào như kiểm tra lỗi chính tả, liên kết gãy, thông báo lỗi,...
- Review test case: Trước khi thực thi, test case cần được rà soát bởi nhóm để đảm bảo rõ ràng và đầy đủ.
Với các dự án lớn, việc sử dụng công cụ quản lý test case như SlimCRM, Zephyr hoặc Google Sheet tùy biến là rất hữu ích để theo dõi và cập nhật dễ dàng.
Bước 4: Thiết lập môi trường kiểm thử (Test Environment Setup)
Một môi trường kiểm thử chính xác, ổn định là điều kiện tiên quyết để kết quả kiểm thử phản ánh đúng thực tế. Ở bước này, đội ngũ kiểm thử sẽ thiết lập:
- Hệ điều hành, trình duyệt và thiết bị cần thiết: Kiểm thử chéo trình duyệt, kiểm thử trên thiết bị di động,...
- Phiên bản phần mềm cần kiểm thử: Đảm bảo đúng phiên bản build được kiểm thử.
- Dữ liệu kiểm thử (test data): Được nhập hoặc tạo ra dựa trên nhu cầu test case.
- Kết nối với dịch vụ phụ trợ: API, cơ sở dữ liệu, các dịch vụ bên thứ ba (email, thanh toán,...)
Bên cạnh đó, nên thực hiện một smoke test (tức kiểm thử nhanh các chức năng chính) để đảm bảo build đủ ổn định trước khi tiến hành kiểm thử đầy đủ.
Việc chuẩn bị môi trường kiểm thử cũng nên được thực hiện song song với quá trình viết test case để tiết kiệm thời gian và tăng hiệu quả phối hợp nhóm.
Tham khảo: 16 mẫu file excel quản lý dự án chuẩn quốc tế 2025 (đã update)
Bước 5: Thực hiện kiểm thử (Test Execution)
Đây là giai đoạn hành động – nơi các test case được thực hiện để phát hiện lỗi phần mềm. Với mỗi test case, người kiểm thử sẽ:
- Thực hiện từng bước theo kịch bản đã thiết kế
- Ghi lại kết quả thực tế và so sánh với kết quả mong đợi
- Đánh dấu trạng thái (pass/fail)
Nếu phát hiện lỗi (bug), QA sẽ lập bug report chi tiết, bao gồm: mô tả lỗi, bước tái hiện, ảnh chụp màn hình (nếu có), mức độ nghiêm trọng và môi trường test.
Ngoài ra, hai loại kiểm thử thường được thực hiện bổ sung là:
- Retest: Kiểm thử lại lỗi sau khi được dev sửa.
- Regression testing: Đảm bảo các chức năng cũ vẫn hoạt động đúng sau khi có thay đổi mới.
Việc quản lý bug hiệu quả qua công cụ như Trello hay Azure DevOps giúp QA và Dev phối hợp mượt mà, tránh trùng lặp và theo dõi tiến độ xử lý dễ dàng hơn.
Bước 6: Đóng chu trình kiểm thử (Test Cycle Closure)
Khi các hoạt động kiểm thử đã hoàn tất – tức là toàn bộ test case đã được thực hiện, các lỗi nghiêm trọng đã được xử lý và phần mềm đạt tiêu chí bàn giao – đội ngũ QA sẽ tiến hành giai đoạn đóng vòng đời kiểm thử.
Công việc ở bước này bao gồm:
- Đánh giá kết quả kiểm thử: So sánh giữa số lượng test case pass/fail, số lỗi phát hiện, thời gian xử lý,... để xác định hiệu quả kiểm thử.
- Báo cáo tổng kết kiểm thử (Test Summary Report): Tài liệu này cung cấp cái nhìn toàn cảnh về quá trình kiểm thử, từ số lượng test case, tỉ lệ pass/fail, đến thống kê lỗi theo mức độ nghiêm trọng.
- Tài liệu hóa bài học kinh nghiệm: Ghi nhận các điểm mạnh, điểm cần cải thiện trong quy trình kiểm thử, giúp tối ưu hóa quy trình trong các lần triển khai tiếp theo.
- Lưu trữ tài liệu: Bao gồm test case, bug report, báo cáo,... để phục vụ kiểm tra sau này hoặc làm bằng chứng bàn giao cho khách hàng.
Việc tổng kết và đánh giá giúp QA và toàn đội ngũ phát triển có cái nhìn rõ ràng về chất lượng sản phẩm, đồng thời nâng cao năng lực làm việc trong tương lai.
Tải xuống mẫu quy trình kiểm thử
Để giúp bạn áp dụng ngay kiến thức vào thực tế, chúng tôi đã chuẩn bị mẫu quy trình kiểm thử phần mềm đầy đủ gồm 6 bước ở trên. Tài liệu được trình bày chuyên nghiệp, dễ chỉnh sửa và phù hợp với cả dự án nhỏ lẫn hệ thống lớn. Bạn có thể tải xuống miễn phí và sử dụng ngay cho dự án của bạn để tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu quả kiểm thử.
Ví dụ quy trình kiểm thử trong thực tế
Để minh họa việc áp dụng quy trình kiểm thử phần mềm, hãy cùng xem xét một ví dụ thực tế từ một dự án phát triển ứng dụng quản lý kho hàng. Dự án gồm nhiều module như đăng nhập, nhập/xuất kho, báo cáo tồn kho,...
Các bước thực hiện trong quy trình kiểm thử:
- Phân tích yêu cầu: Đội QA nghiên cứu kỹ tài liệu mô tả tính năng.
- Thiết kế test case: Viết khoảng 120 test case bao phủ đầy đủ các chức năng.
- Quản lý kiểm thử: Sử dụng Google Sheet để theo dõi tiến độ và trạng thái test case.
- Thiết lập môi trường: Tạo môi trường kiểm thử riêng biệt với dữ liệu mô phỏng thực tế, tích hợp cả API với hệ thống kế toán.
Kết quả kiểm thử:
- Phát hiện 47 lỗi, trong đó có 5 lỗi nghiêm trọng liên quan đến tính toán tồn kho.
- Sau khi dev sửa lỗi, QA tiến hành retest và regression testing để đảm bảo toàn hệ thống vận hành ổn định.
Đánh giá và cải tiến:
- Tạo báo cáo tổng kết chi tiết: thống kê lỗi, phân tích nguyên nhân, thời gian xử lý,...
- Sử dụng kết quả để tối ưu hóa quy trình kiểm thử ở các giai đoạn sau.
Thách thức thực tế và giải pháp đề xuất:
- Khó khăn: Tài liệu không đầy đủ, yêu cầu thay đổi liên tục, thiếu nhân sự hoặc thời gian.
- Giải pháp:
- Áp dụng mô hình kiểm thử linh hoạt như Agile.
- Sử dụng kiểm thử tự động (automation) cho các bước lặp lại.
- Giao tiếp thường xuyên với khách hàng để cập nhật yêu cầu kịp thời.
Phần mềm hỗ trợ thực hiện kiểm thử phần mềm hiệu quả
Trong quá trình triển khai quy trình kiểm thử phần mềm, việc phối hợp nhịp nhàng giữa các thành viên trong đội ngũ kiểm thử, phát triển và quản lý dự án đóng vai trò quan trọng để đảm bảo tiến độ và chất lượng. Đây chính là lúc các công cụ quản lý công việc phát huy sức mạnh, đặc biệt là khi bạn cần kiểm soát hàng trăm test case, bug, và luồng công việc phức tạp. SlimCRM là một trong những phần mềm quản lý công việc đáng chú ý, phù hợp với nhu cầu kiểm thử cả trong các nhóm phát triển nhỏ lẫn doanh nghiệp lớn.
Với SlimCRM, nhóm kiểm thử có thể:
- Tạo và giao nhiệm vụ kiểm thử nhanh chóng cho từng thành viên: từ viết test case, thực hiện kiểm thử đến kiểm tra lại lỗi sau khi sửa.
- Theo dõi bug qua các task riêng biệt với trạng thái rõ ràng, giúp Dev và QA luôn nắm bắt được tiến độ và mức độ ưu tiên.
- Lập kế hoạch kiểm thử linh hoạt: Nhờ tính năng quản lý dự án dạng bảng Kanban, Scrum hoặc danh sách chi tiết, nhóm có thể lên kế hoạch theo từng sprint hoặc module chức năng.
- Trao đổi dễ dàng trong từng tác vụ: QA có thể gắn hình ảnh, nhận xét, hoặc hỏi đáp ngay trong từng thẻ nhiệm vụ mà không cần dùng thêm công cụ khác.
Không chỉ là công cụ quản lý việc kiểm thử, SlimCRM còn giúp các team phát triển phần mềm duy trì tính minh bạch, cộng tác trơn tru và tiết kiệm thời gian đáng kể trong toàn bộ chu trình phát triển và kiểm thử phần mềm.
Kết luận
Qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn toàn diện về quy trình kiểm thử phần mềm từ phân tích yêu cầu, lập kế hoạch, viết test case, thiết lập môi trường, thực thi đến đóng chu trình kiểm thử. Mỗi bước đều đóng vai trò quan trọng và không thể thiếu nếu bạn muốn đảm bảo chất lượng phần mềm một cách chuyên nghiệp. Cảm ơn bạn đã dành thời gian đọc bài viết!
